Yalanlar hakkındaki doğrular

Bu yazıda yalan söyleme ihtiyacını doğuran psikolojik nedenleri ele alacak, dürüstlük ve güven gibi değerleri birey ve toplum ilişkisi üzerinden inceleyeceğiz.

Hiç merak ettiniz mi insanlar neden bazen yalan söyleme ihtiyacı duyar?

Yalan, kandırmaca, uydurukçuluk, numara yapma… Karşımızdakine bilerek dürüst davranmamaya oldukça erken yaşta başlıyoruz aslında. Ancak yalan söyleme ihtiyacının nedenlerini anlamayınca işler karışıyor. Dürüstlüğün neden tarih boyunca tüm toplumların en önem verdiği değerler arasında olduğunu anlamak da zorlaşabiliyor.  

Bilerek yanlış bilgi verme, sözlerle olduğu gibi vücut ifadeleriyle de yapılabiliyor. Tanımı biraz geniş tutsak, 6 aylık bebeklere bile yalancı dememiz gerekiyor. Yalanı sonucuna göre değerlendirmeye kalksak, sırf kendisine çıkar sağladığı için yalancılık yapan bir sürü hayvana kızmamız gerekiyor. Böyle bakınca, neredeyse herkes yalancı! 

Gelin şu konuyu başından ele alalım. Yalancılık konusunda yaprak kurbağasıyla aramızda fark var mı yok mu, işe bunu anlamakla başlayalım.

Bu sorunun yanıtı, yalanın kendisi kadar karmaşık görünüyor. 

Bir deneyelim: “Yalan, karşısındakini yanlış yönlendirme yoluyla kandırarak, bir şeyi olduğundan farklı göstermektir.”

Bu doğru olabilir mi? Eğer her kandırmacayı yalan sayacaksak, vah halimize! O zaman herkes yalancı demektir. Çünkü 6 aylık bebekler bile daha fazla ilgi görmek için ağlama numarası yapmaya başlıyor. Meselâ canı yanmıyor veya karnı aç değil. Ama ilgi görmek istediği için ağlıyormuş gibi yapabiliyor.

O halde yalanla ilgili tanımımızı biraz daha derinleştirelim. Meselâ yalanı, yalancının söyleme niyetine göre değerlendirsek nasıl olur?

Yeniden deneyelim: “Yalan, kendisini zor bir durumdan çıkarmak, kendine çıkar sağlamak için karşısındakini yanlış yönlendirmektir.”

Eyvah! Bu tanımı kabul edersek, şimdi de bir sürü hayvancağızı dürüst davranmamakla suçlayacağız. Çünkü doğada bir çok hayvan, yırtıcılardan canını kurtarmak için ölmüş numarası yapıyor. Sonuçta kendisine büyük bir çıkar sağlıyor: canını kurtarıyor! Onu yemek isteyen yırtıcı ise aç kalıyor.

Peki bu durumda bu numaracı yaprak kurbağasına da mı yalancı diyeceğiz? Gene olmadı… 

O halde, bir de yalan söyleme isteğini doğuran nedenlere bakalım.

Bunu merak eden o kadar çok psikolog olmuş ki! Yapılan birçok araştırma, bize bunun beş nedeni olduğunu gösteriyor:

Güzel soru! Herkes dürüst olmak istemez. Ancak herkes karşısındakinin dürüst olmasını bekler. Peki neden?

Ancak, biz insanlar ormanda tek başımızda değil, sosyal toplumlarda bir arada yaşıyoruz. Sırf ilkel dürtülerimiz öyle söylüyor diye, herkes her istediğini kandırmacayla elde etmeye kalksa,  ne olurdu sizce?

Tam bir kaos!

Evet belki küçük bir yalan, toplumun bir anda çıldırmasına sebep olmaz. Ancak insanların sağlıklı bir toplum içinde yaşamasının ilk koşullarından birisini çiğnemiş olur: güven. 

Dürüst olmak, başkalarının bize güvenmesinin, bizim de başkalarına güvenebilmemizin temelidir. Her an bir yerden tehlike gelecek diye korku içinde yaşamıyorsak, yaşadığımız toplumda kendimizi güvende hissettiğimiz içindir.

Dürüstlük, adalet, güven, sorumluluk, özgürlük gibi bir toplumun sağlıklı olarak bir arada yaşamasını sağlayan etik değerlerin başında gelir.

Dürüst davranmak her zaman kolay olmaz. Hatta bazen büyük cesaret ister. Bazen, sizden yalan söylemenizi isteyen bir arkadaşınıza karşı gelmeniz gerekir. Bazen yaptığınız bir hatanın sorumluluğunu almanız zor olur. Ama dürüst davranmayı seçmek, o an olmasa bile, sonuçta her zaman kazandırır.

Dürüst olmak, başkalarının size güven duymasını sağlar. Dürüst olmayı seçmek kendinize güveninizi sağlamlaştırır.

Bu konuyla ilgili aklınıza başka soru geliyor mu?  Tarihteki toplumlar için önemli olan değer yargılarının ne olduğunu merak ettiyseniz, “Etik nedir?” diye araştırma yapabilirsiniz!

Paylaşmak güzeldir. Yazımızı başkalarıyla da paylaşın:

---